Gorgo, Królowa Sparty

Gorgo (/ˈrɡoʊ/; grecki: γοργώ) (FL. 480 p. n. e.) – córka i jedyne znane dziecko Kleomenesa i, króla Sparty (R. 520-490 p. n. e.) w VI I V wieku p. n. e. Była żoną króla Leonidasa i, przyrodniego brata Kleomenesa, który walczył i zginął w bitwie pod Termopilami. Gorgo jest wymieniana jako jedna z niewielu kobiecych postaci historycznych, które zostały nazwane przez Herodota, a także ze względu na jej polityczny osąd i mądrość. Jest wyjątkowa, ponieważ jest córką króla Sparty, żoną innego króla Sparty i matką trzeciego króla Sparty. Jej data urodzenia jest niepewna, ale najprawdopodobniej miała miejsce między 518 a 508 rokiem p. n. e., opierając się na datowaniu Herodota (dzieje 5.51).

pochodzenie rodzinne

jej ojciec Kleomenes był najstarszym urodzonym synem poprzedniego króla Agiady, Anaksandrydasa II, i zastąpił jego ojca po jego śmierci; jednak miał trzech przyrodnich braci ze strony ojca, z których drugi, Dorieus, przysporzył mu kłopotów. Pozostali dwaj przyrodni bracia to Leonidas i I Kleombrotus. Wszyscy czterej byli synami Anaksandrydasa II, jednego z podwójnych królów Sparty z rodu Agiad.

według jednej z wersji (historie Herodota, 5.4), dziadek Gorgo Anaksandrydas II był długo żonaty bez dzieci i zalecono mu ponowne małżeństwo (tj. wzięcie drugiej żony), co uczynił. Jego druga żona urodziła przyszłego Kleomenesa i, który był tym samym jego najstarszym synem; jednak jego pierwsza żona zaszła w ciążę i ostatecznie urodziła trzech synów, w tym Leonidasa I. Wersja ta nie jest jednak poparta przez inne źródła, które sugerują, że Kleomenes urodził się albo z pierwszego małżeństwa króla, albo z sojuszu pozamałżeńskiego. W obu przypadkach wydaje się, że doszło do pewnego napięcia między najstarszym synem a jego przyrodnimi braćmi, rozwiązanego tylko przez śmierć tego pierwszego (lub morderstwo) i przystąpienie Leonidasa I (od razu jego przyrodniego brata i zięcia).

matka Gorgo jest nieznana, ale z pewnością była Spartanką, ponieważ była królową Leonidasa. Niewiele wiadomo o dzieciństwie Gorgo, chociaż prawdopodobnie była wychowywana jak inne spartańskie dziewczęta ze szlachetnej rodziny, dobrze karmiona, zachęcana do codziennych ćwiczeń fizycznych i wykształcona, w tym umiejętności czytania i pisania i liczenia. Nauczyła się jeździć i jeździć rydwanami oraz brała udział w wielu festiwalach Sparty, tańcząc i śpiewając w chórze.

według historii Herodota, w wieku około ośmiu do dziewięciu lat, poradziła Ojcu Kleomenesowi, aby nie ufał Arystagorasowi z Miletu, zagranicznemu dyplomacie próbującemu nakłonić Kleomenesa do popierania Jońskiego buntu przeciwko Persom. „Ojcze, lepiej niech ten człowiek odejdzie, albo obcy Cię zepsuje.”Kleomenes poszedł za jej radą. Uczeni sugerują jednak, że Herodot celowo zmniejszył wiek Gorgo w czasie tego incydentu, aby jej ojciec wyglądał szczególnie głupio. Bardziej prawdopodobne jest, że Herodot nie doceniał jej wieku, ponieważ w innych greckich miastach dziewczęta pobierały się w wieku 12 lub 13 lat i tak rzadko w domu ojca jako Nastolatki lub dorośli. Jest bardziej prawdopodobne, że Gorgo był bliżej 18 lub 19 w czasie tego incydentu.

Kleomenes powoli jednak szalał. Jego polityka zagraniczna, która zawsze była agresywna, stawała się coraz bardziej niekonsekwentna. Zgodnie z długą tradycją obalenia tyranów w VI wieku p. n. e., Sparta za panowania Kleomenesa wyparła Ateńskiego tyrana Hippiasza z Attyki, torując drogę radykalnym reformom demokratycznym. Jednak dwa lata później Kleomenes nagle zmienił strony i stanął po stronie Ateńskiego arystokraty Isagorasa, aby wypędzić z Aten przywódcę frakcji Demokratycznej, Kleistenesa. Kiedy Kleomenes próbował narzucić Ateńczykom mniej demokratyczną konstytucję, jednak zbuntowali się i zmusili Kleomenesa do wycofania się. Kleomenes próbował następnie poprowadzić nowy atak na Ateny z pomocą sojuszników Sparty na Peloponezie. Jednak dowiedziawszy się o zamiarach Kleomenesa, alianci odmówili kontynuowania kampanii, a współ monarcha Kleomenesa, Król Eurypontydów Demaratus, odrzucił swoją władzę za aliantów, odmawiając również natarcia na Ateny. Kampania musiała zostać odwołana. Fiasko to spowodowało restrukturyzację stosunków Sparty z jej sojusznikami na Peloponezie. Odtąd każde państwo miejskie miało równy głos I Liga peloponeska nie mogła podjąć żadnych agresywnych działań, chyba że większość jej członków zagłosuje za – poważny cios dla prestiżu Sparty, jeśli nie jej władzy.

Kleomenes następnie oburzył starożytny świat i upokorzył Spartę, przekupiając wyrocznię w Delphi, aby ogłosił swojego współmonarchę królem Demaratusem nieślubnym. Przed odkryciem przekupstwa Demaratus został obalony i uciekł do obozu perskiego, co było kolejną poważną porażką dla Sparty.

Kleomenes rozpoczął wówczas wojnę z Arko-rywalem Sparty Argos. Chociaż odniósł oszałamiające zwycięstwo, w którym większość armii Argive została zniszczona, nie udało mu się kontynuować tego zwycięstwa, zajmując samo miasto. Zamiast tego spalił ich święty gaj i osobiście zabił tych Argives, którzy poddali się mu w dobrej wierze. Po powrocie do Sparty został osądzony za zdradę przez eforów, ale przekonał się, że otrzymał złe „znaki” od bogów.

zachowanie Kleomenesa stało się jeszcze ostrzejsze w następnych latach. Zaatakował mieszkańców na ulicach i uciekł z miasta, gdy obawiał się sankcji ze strony Zgromadzenia. Za granicą próbował wzniecić bunt przeciwko Sparcie, co przeraziło Spartan do błagania go o powrót. Mimo to jego irracjonalne zachowanie trwało do czasu, gdy Spartanie zostali sprowokowani do zamknięcia go w zapasach. Tutaj doszedł do makabrycznego końca. Według Herodota, namówił helota, by dał mu nóż, po czym „Kleomenes zaczął się okaleczać, zaczynając od goleni. Pokroił jego ciało w paski, pracując w górę do jego ud, a od nich do jego bioder i boków, aż doszedł do jego brzucha, a gdy on był cięcia, że na paski umarł.”

według Herodota ” większość ludzi w Grecji twierdzi, że była to kara za zepsucie kapłanki w Delphi…Ateńczycy, jednak, umieścić go do jego dewastacji świętej ziemi Demeter i Persefony, kiedy maszerował do Eleusis; podczas gdy Argive utrzymują, że była to kara za jego świętokradztwo, gdy po bitwie zabrał uciekinierów z świętej ziemi Argos i pociął ich na kawałki….”Sami Spartanie, z drugiej strony, obwiniali szaleństwo Kleomenesa za to, że pił swoje wino „schludne”, czyli nierozcieńczone.

niektórzy współcześni historycy nie są zadowoleni z tych wyjaśnień śmierci Kleomenesa i wolą widzieć złowrogą intrygę mającą na celu zamordowanie Kleomenesa podżeganą przez nikogo innego jak bohatera termoplastycznego, przyrodniego brata, zięcia i następcę Kleomenesa, Leonidasa I. Jednak jako W. G. Forrest wskazuje, że współczesna Psychiatria pokazuje, że ” szczegóły ostatecznego samookaleczenia są w rzeczywistości zgodne z samobójstwem schizofrenika paranoidalnego; co więcej… można długo łączyć z pozorną niemal normalnością, a nawet sprytem, ujawniając się tylko w stopniu przemocy, bezwzględności i niezdolności do dogadywania się z ludźmi (Kleomenes dostarcza ilustracji wszystkich trzech w obfitości).”

małżeństwo i panowanie

prawdopodobnie po śmierci Kleomenesa jego jedyne ocalałe dziecko, Gorgo, zostało jego jedyną dziedziczką. Prawdopodobnie już w 490 r.wyszła za mąż za swojego przyrodniego wuja Leonidasa I. Leonidas i Gorgo mieli przynajmniej jedno dziecko, syna Plejstarchusa, współkróla Sparty od 480 r. p. n. e. do jego śmierci w 459 r. p. n. e./458 r. p. n. e.

prawdopodobnie najważniejsza rola Gorgo miała miejsce przed najazdem perskim w 480 roku p. n. e. Według historii Herodota, Demaratus, przebywający wówczas na wygnaniu na dworze perskim, wysłał do Sparty ostrzeżenie o zbliżającej się inwazji Kserksesa. Aby zapobiec przechwyceniu wiadomości przez Persów lub ich państwa wasalne, wiadomość została zapisana na drewnianej tablicy, a następnie pokryta woskiem. „Spartanie”, prawdopodobnie eforowie, Gerousia lub królowie, nie wiedzieli, co zrobić z pozornie pustą woskową tabletką, dopóki Królowa Gorgo nie poradziła im, aby usunęli wosk z tabletki. Została opisana przez Davida Kahna w jego książce The Codebreakers jako jedna z pierwszych kobiecych kryptoanalityczek, których imię zostało odnotowane.

istnieją również przesłanki, że Gorgo podróżował poza Spartą, a konkretnie do Aten. Praktycznie całe panowanie Leonidasa było zdominowane przez jego wysiłki na rzecz utworzenia koalicji państw greckich, gotowych oprzeć się zbliżającej się Perskiej inwazji. Pociągało to za sobą ścisłą koordynację z drugim głównym przeciwnikiem Persji, Atenami. Jest zatem prawdopodobne, że Leonidas wielokrotnie podróżował do Aten. To, że Gorgo towarzyszył, można wywnioskować z dwóch cytatów przypisywanych jej przez Plutarcha. Po pierwsze, zapisuje, że „nieznajomy w drobno haftowanej szacie” podszedł do Gorgo, zdobywając naganę, że ” nie mógł nawet zagrać kobiecej roli.”Podczas gdy obcy mógł być w Sparcie, nie jest bardzo prawdopodobne, że zaryzykowałby uczynienie postępów spartańskiej Królowej pośród jej wysoce uzbrojonych i notorycznie dumnych poddanych. Co więcej, Gorgo mogła jednak nawiązać do teatru (grając rolę kobiecą) tylko wtedy, gdy go doświadczyła. Uważa się, że Sparta nie miała w tym czasie teatru, podczas gdy była już bardzo popularna w Atenach. Jeszcze bardziej wyraźny jest fakt, że najsłynniejszy żart Gorgo o spartańskich kobietach rodzących mężczyzn został, według Plutarcha, wykonany w odpowiedzi na ” kobietę z Attyki.”Ponieważ kobiety z Attyki nie powinny opuszczać kobiecych kwater własnych domów, jest nie do pomyślenia, że kobieta z Attyki pojechałaby do Sparty. Spartańskie kobiety natomiast jeździły rydwanami i podróżowały po Lacedaemonie na własną rękę, co czyni całkowicie prawdopodobnym, że Gorgo podróżował ze swoim mężem (i jego ochroniarzem) w jedną lub więcej wypraw do innych greckich miast.

według Plutarcha, przed bitwą pod Termopilami, wiedząc, że śmierć męża w bitwie jest nieunikniona, zapytała go, co ma robić. Leonidas odpowiedział: „ożeń się z dobrym człowiekiem, który będzie cię dobrze traktował, urodzi mu dzieci i wiedzie dobre życie.”

dzieci

miała przynajmniej jednego syna Leonidasa i, Plejstarchosa, współkróla Sparty od 480 p. n. e.do jego śmierci w 458 p. n. e.

jej syn był małoletni po śmierci ojca, więc jego wuj Cleombrotus (zm. 480 p. n. e.), a następnie jego pierwszy kuzyn i dziedzic Pausanias (R. 480-479 p. n. e.) pełnił funkcję jego regenta. To Pauzaniasz był architektem połączonego zwycięstwa Greków w bitwie pod Plateą (479 p. n. e.). Kiedy Pauzaniasz popadł w niełaskę i został oskarżony o spiskowanie nad zdradą, syn Leonidasa Plejstarchus rządził samotnie od 478 p. n. e.do swojej śmierci 459/458 p. n. e.

wzmianki historyczne

istnieją sekcje, w których jest obecna na dworze lub w Radzie i udziela rad królowi lub starszyźnie. Wskazuje to albo na to, że Gorgo był wysoko rozważany przez Herodota, który często pomijał imiona żeńskich postaci, które zamieścił w swoich książkach, albo że jako żona Leonidasa I, jej działania i Rady były tym bardziej godne uwagi.

Plutarch cytuje królową Gorgo następująco: „Na pytanie kobiety z Attyki:” dlaczego tylko Wy, spartańskie kobiety, potraficie rządzić mężczyznami?”, powiedziała: „Ponieważ jesteśmy również jedynymi, którzy rodzą mężczyzn.”Inna wersja ma to jako,”…jak mogłoby się wydawać, jakaś obca dama powiedziała jej, że kobiety z Lacedaemon są jedynymi kobietami na świecie, które mogą rządzić mężczyznami; „z dobrego powodu”, powiedziała, ” Ponieważ jesteśmy jedynymi kobietami, które rodzą mężczyzn.””(Życie Plutarcha: Lykurgus)

w kulturze popularnej

Królowa Gorgo została przedstawiona przez grecką aktorkę i przyszłą polityk Annę Synodinou w filmie 300 Spartan z 1962 roku.

postać pojawia się w serii komiksowej 300 Franka Millera z 1998 roku, który był mocno zainspirowany wspomnianym filmem.

w filmowej adaptacji komiksu ” 300 ” z 2007 roku w rolę Gorgo wcieliła się angielska aktorka Lena Headey. W tej wersji ma większą rolę w wydarzeniach związanych z wojną z Persją; stara się przekonać innych, aby przynieśli wsparcie Leonidasowi, pozwala się zgwałcić przez członka rady, aby poprzeć jej roszczenie, a następnie zabija tego członka i ujawnia go jako zdrajcę. Headey powtórzy swoją rolę w sequelu z 2014 roku, 300: Powstanie Imperium.

w filmie poznaj Spartan z 2008 roku, parodia 300, Carmen Electra gra parodię postaci o imieniu „Królowa Margo”.

Helena P. Schrader opublikowała pierwszą książkę w trzyczęściowej powieści biograficznej o Leonidasie i Gorgo. Pierwsza książka, Leonidas of Sparta: A Boy Of The Agoge, skupia się na chłopięcości Leonidasa w niesławnym spartańskim agoge, ale księgi dwa i trzy dadzą znaczenie również Gorgo.

Źródła

Źródła online dla Królowej Gorgo i rodziny

• profil Gorgo ze strony.
• Księga historii Herodota VII „Polymnia”, w której Gorgo jest wymieniony w rozdziale 239 (7.239) doradzającym spartańskiej starszyźnie po Termopilach.
• po kilka esejów na temat Leonidasa i Gorgo odwiedź Stronę Heleny Schrader Sparta-Leonidas-Gorgo

Uwaga

Sparta miała system podwójnych królów, z dwóch rywalizujących, ale spokrewnionych domów, pochodzących rzekomo od bliźniaczych synów wczesnego króla Sparty.

Czytaj dalej

• Blundell, Sue. Kobiety w starożytnej Grecji. British Museum Press, London, 1995.
• Sealey, Raphael. Kobiety i prawo w klasycznej Grecji. University of North Carolina Press, Chapel Hill & Londyn, 1990.
• Pomeroy, Sarah. Spartańskie Kobiety. Oxford University Press, 2002.
• Schrader, Helena P., '”Scandalous” Spartan Women, 'Sparta,
• Schrader, Helena P.,” Scenes from a Spartan Marriage, ” Sparta: Journal of Ancient Spartan and Greek History, Vol.6, #1.
• Schrader, Helena P., „narzeczona Leonidasa”, Trylogia Leonidasa,
• Schrader, Helena P., Leonidas ze Sparty: Peerless Peer. Wheatmark, Tucson, 2011.

ta strona korzysta z treści na licencji Creative Commons z Wikipedii (zobacz autorów).